BERGAMADAN - BERGAMA TÜRKÜLERİ

^{MOLLA ZAYDEM (ZAYDE MOLLA)}

^{Ferizler Köyünden Molla Zahide lakabında bir kadın ile Göçbeyli’den Ali adında birine yakılmış bir türküdür.}

^{Gökçe karga türküsünde adı geçen Zahide ile bir ilişkisi yoktur. O, Çitköylü’dür.}

^{MOLLA ZAYDEM}

^{Ferizlerin alt yanında gördüm izini}

^{Duman sandım Molla Zaydem şalvarının tozunu}

^{Bir daha görebilsem o güzelim yüzünü}

^{Ölüm olsa şu ayrılık olmasa}

^{Seni benden ayıranlar dünyasına doymasa}

^{Arabalar gelir geçer iz olur}

^{Topla şalvarını Molla Zaydem toz olur}

^{Sevip sevip alamazsam söz olur}

^{Molla Zaydem bu sevdalar olmasa}

^{Seni benden ayıranlar dünyasına doymasa}

^{Ferizlerin ortasında aman meyhane}

^{İçtim, içtim Molla Zaydem oldum deli divane}

^{Benim güzel yarim şu cihanda bir tane}

^{Ölüm olsa şu ayrılık olmasa}

^{Seni benden ayıranlar dünyasına doymasa}

^{Selam söylen Ferizlerin toprağına taşına}

^{Zaydem gelin oluyor duvak ister başına}

^{Dayanamam Molla Zaydem o güzel bakışına}

^{Canfesten yeleğine mor düğmeler diktin mi}

^{Benim için ak gerdanına karanfiller ektin mi}

^{Not: Paşaköy eğitmeni, türküde adı geçen Ali’nin Yunan işgali zamanında Ferizler Yunan karakolunu basıp onlara zayiatlar verdirerek köy halkına iyi davranmalarını sağlayan Zeybek Ali olabileceğini söylemiştir.}

^{HACAMET ( HACI AHMET )}

^{Ankara radyosu tarafından araştırılmış ve Manisa’ya ait olduğu söylenmiş bir türkümüzdür.}

^{Bergama’nın yerel halk şairi Alacalar Köyünden Şair Dayı olayı vaktiyle şöyle nakletmiştir:}

^{Padişahlık zamanından başlayıp Cumhuriyetin ilk yıllarında da borusunu öttüren Armağanlar Köyü civarında Hacı Ahmet adında bir eşkıya varmış. Bergama’da yaşayan Beyaz Hatice yüzünden birkaç cana kıymış ve bu yüzden Kaşıkçı dağlarına yerleşmiş. Daha sonra Ak oğlan adındaki bir şaki de ona katılmış. Fakat Hacı Ahmet’in başına hükümet ödül koyunca Ak oğlan kendini affettirmek için Hacı Ahmet’i öldürür ve ölüsünü Bergama’ya getirip teslim eder. Fakat zamanın kaymakamı onu da tutuklayıp hapse attırır. Diyarbakır’a sürgün giden Ak oğlan oralarda ölür.}

^{Not: Abacılar inişi türküsündeki ak oğlanla buradakinin ilgisi yoktur.}

^HACAMET

^{Çıkamadım armanların düzüne}

^{Sürmeler çekmiş Beyaz Hatçem gözüne}

^{Niden uydun Beyaz Hatçem ilalemin sözüne}

^{Urumdan Şama ünüm, şanım var benim}

^{Yüz Hatçeye yetcek, malım mülküm var benim}

^{Uzun olur telgrafın telleri}

^{Yaktı beni Hatçemin dilleri}

^{Hacamet dediğin bu çukurda ünleni}

^{Vur davulcu davulların gümlesin}

^{Gümledikçe Kaşıkçı dağları inlesin}

^{Salkımıdar martinimin demiri}

^{Teslim olmam ölüm Allah’ın emri}

^{Ak oğlan, Hacamet’i bir kurşunda deviri}

^{Urumdan Şama ünüm, şanım var benim}

^{Hatçeme yetcek malım, mülküm var benim}

^{Küme küme Armanların çamları}

^{Aktı gitti Hacamet’in kanları}

^{Ak oğlan beklesin gari damları}

^{Vur davulcu davulların gümlesin}

^{Gümledikçe Kaşıkçı dağları inlesin}

^{AŞŞAKİ TARLANIN DARISI (FINDIK SIDDIKEM)}

^{Bergama eşrafından Halli Aşık’ın anlattığına göre:}

^{Oldukça güzel, kaşlı gözlü, kaymak tenli ve minyon tipte bir kadın olan (Fındık Sıdıka) Bergama’da, köylerde ve ovadaki eşraftan kişilerin oturak alemlerine katılırmış. Güzel şarkı ve türkü söyleyip, gerekirse oynarmış. Güzelliği nedeniyle birçok olaylara neden olmuş.}

^{Türkünün güftesinden bir bölüm:}

^{AŞŞAKİ TARLANIN DARISI}

^{Aşşaki tarlanın darısı}

^{Borcuma yetmez yarısı}

^{Yeni baştan çıkarılmış}

^{Kara Halil’in karısı}

^{Arabası yan yana}

^{Fındık Sıddıkem}

^{Sarılalım can cana}

^{Apan çeşme akmıyor}

^{Yar yüzüme bakmıyor}

^{Yar üstüne yar sevmiş}

^{Hiç Allah’tan korkmuyor}

^{Çardakta koyun}

^{Fındık Sıddıkem}

^{Hep sende oyun}

^{Apan çeşme harılıyor}

^{Sürme çekmiş parlıyor}

^{Kara Halil’e bakarsan}

^{Dizine vurup ağlıyor}

^{Arabayı düzden çek}

^{Fındık Sıddıkem}

^{Sürmeni de gözden çek}

^{Tenha yerlere gidelim}

^{Kara koyunu güdelim}

^{Bizi burda gördüler}

^{Nasıl inkar edelim}

^{Otluyorken koyun}

^{Fındık Sıddıkem}

^{Gel gari soyun}

^{ÇAKIR MEHMET}

^{Yeni cami mahallesinde benleriyle ünlü çok güzel bir Emine yaşarmış. Gözlerine herkesin hayran olduğu Çakır Mehmet ile bu Emine arasında çok büyük, herkesi kıskandıran bir sevgi vardır. Fakat Emine’ ye göz koyan Emir Ali adında biri daha vardır. Emine’ den yüz bulamayan Emir Ali iyice kinlenir ve bir gün değnek oyunundan dönen Çakır Mehmet’i Kulaksız Caminin yanında Karadut dibinde bekler ve görünce de öldürür.}

^{Bu türkü de o acı sonun anısına yakılmıştır.}

^{ÇAKIR MEHMET}

^{YENİ Cami ile Değnek alanı arası}

^{Algınmıdır Eminem Çakır Memetin yarası}

^{Doktor gelsin, yok mu bunun çaresi}

^{Ötme bülbül Eminem garip garip yuvada}

^{Şimdiki kızlar yarim erkeklerden hovarda}

^{Çakır Memeti Kulaksız Camide vurdular}

^{Olanca arkadaşı koltuğuna girdiler}

^{Anasına kara haberini üzülerek verdiler}

^{Ötme bülbül, Eminem mezarımın taşında}

^{Şimdiki kızlar yarim erkeklerin peşinde}

^{Demirciler çifte döver kilidi}

^{Nasıl kıydın Emir Ali Memet gibi yiğidi}

^{Çakır Memet şu cihanda bir bir idi}

^{Ötme bülbül Eminem dertli dertli yuvada}

^{Çakır Memet hiç gülemedi dünyada}

^{Not: Öyküyü, Demirciler mahallesinden tek arabacı Mehmet Efe, Eşref ustanın dükkanında anlatmış.}

^{SANDIK ÜSTÜNDE SANDIK}

^{Olay, Turanlı bucağı yöresinde geçmektedir. Düğünlerde ve oturak alemlerinde köçekliğiyle ün salmış çok güzel bir kadın olan Dudu kadın daha çok önemli kişilerin eğlencelerine katılırmış.}

^{Yine bir eğlence gecesinde, konuk gelen efe grubunu ağırlamak için gençlerin yanında bulunan Dudu kadını oradan almak isterler. Gençler gitmesine izin vermeyince ortam gerginleşir. Efeler durumu hazmedemezler ve gençlerin üzerine yürürler silahlar patlar, bıçaklar çalışır ve sonuçta bir çok genç insan hayatını kaybeder. O güne kadar efeleri sempatiyle karşılayan halk, elleri kınalı yavuklularını kaybeden genç kızlar, artık efeleri nefretle anarlar. Bu olaydan sonra Dudu kadında Bergama’yı terk eder.}

^{SANDIK ÜSTÜNDE SANDIK}

^{Sandık üstünde sandık}

^{Aman efeler yandık}

^{Düşünmeden söz verdik}

^{Biz sizi bir adam sandık}

^{Haydi yarim çevresi saçaklı}

^{İşte geliyor elleri bıçaklı}

^{Samanlık dolu saman}

^{Aman efeler aman}

^{Ellerimiz kınalı}

^{Düğünümüz ne zaman}

^{Haydi yarim elleri kınalı}

^{İşte geliyor keklik simalı}

^{Dudum Dudu başları}

^{Dudumun hilal kaşları}

^{Saat da beşte geliyor}

^{Dudumun oynaşları}

^{Haydi yarim gel Dudum gel}

^{Amanda yallah sar Dudum sar}

^{ÇAKIR AYŞE (Dilber yarim)}

^{Kozak yöresine ait çok eski türkülerimizden biridir. Bugün oyunu Kozak’ta çok sevilerek oynanmaktadır.}

^{Milli mücadele yıllarında büyük yararlılıklar gösteren Aşağıbey’li Çakıcı Rahmi Efe ile Çakır Nazire için söylenmiş bir türküdür. Ancak Nazire isminin türküde geçmesi istenmediğinden daha sonra Ayşe olarak değiştirilmiştir.}

^{ÇAKIR AYŞE}

^{Kapusu var halkalı Çakır Ayşem}

^{Sular akar dalgalı Dilber yarim}

^{Seni sevdiğim için çakır Ayşem}

^{Benim başım sevdalı dilber yarim}

^{Sevdalandım vay başım çakır Ayşem}

^{Sensin benim yoldaşım dilber yarim}

^{Sana fıstık kırarken Çakır Ayşem}

^{Çatladı azı dişim dilber yarim}

^{Yayladaki tek gülümsün Çakır Ayşem}

^{Bağımdaki bülbülümsün dilber yarim}

^{Benim çitlembik gözlü Çakır Ayşem}

^{Has bahçede sümbülümsün dilber yarim}

^{Su akıyor oluktan çakır Ayşem}

^{Kuş bakıyor kovuktan dilber yarim}

^{Aç kapını gireyim Çakır Ayşem}

^{Donacağım soğuktan dilber yarim}

^{BERGAMA ZEYBEĞİ TÜRKÜSÜ}

^{Eskiden kermeslerde ve avcılar gününde özellikle söylenip oynanan, beğenilen bir türküdür.}

^{AMANDA YALLAH}

^{Amanda yallah çaktım çaktım yanmadı}

^{Yosmanın kızı sözlerime kanmadı}

^{Amanda yallah aman aman Bergama}

^{Bergama kazan kazan ver bana}

^{Amanda yallah tabancası belinde}

^{Yosmanın kızı cümle alem dilinde}

^{Amanda yallah kaldır bezi bak camdan}

^{Yosmanın kızı be usandım bu candan}

^{Amanda yallah üç metelik beş mangır}

^{Yosmanın kızı kollarını sen kaldır}

^{Amanda yallah aman aman Bergama}

^{Bergama kazan kazan ver bana}

^{İNCE MEHMET}

^{İnce Mehmet’in nereli olduğu bilinmiyor. Ancak Paşaköy, Doğancı, Örenli, Ferizler ve Göçbeyli yörelerinde iyi tanınmaktadır.}

^{İnce Mehmet, iyi bir nişancı, mert ve cesur bir kişidir. Sadece zorbalara direnirmiş. Halka zulüm eden zaptiye ve saray subayları ile çatışırmış. Halk bu yüzden kendisini İnce Mehmet Efe olarak anmış ve adına türkü yakılmış.}

^{İNCE MEHMET}

^{İnce Mehmet efem martin takmış koluna}

^{Selam vermiş efem hem sağına soluna}

^{Nasıl kıydın efem bunca zaptiyenin canına}

^{Aman dostlar sürgün geldim yorgunum}

^{Yorgun değil Çakır Zeliha’ya vurgunum}

^{Bir taş diktim değirmenin bendine}

^{Selam söyleyin mülazımın kendine}

^{Akıl eremez aman efelerin fendine}

^{Aman dostlar sürgün geldim yorgunum}

^{Yorgun değil keman kaşa vurgunum}

^{İnce Mehmet efem inip gelir inişten}

^{Her yanları görünmüyor gümüşten}

^{Karar kurmuş efem vazgeçemez bu işten}

^{Aman dostlar sürgün geldim yorgunum}

^{Yorgun değil ben Zeliha’ma vurgunum}

^{----------------------------------------------------------------------------}

^{Değirmen arkından aman atlayamadım}

^{Fişenklerim döküldü aman toplayamadım}

^{Düşmanlarım kaçtılar aman haklayamadım}

^{(Bu son sözlerin bu türküye ait}

^{Aman dostlar sürgün geldim yorgunum olmadığı söylenmektedir)}

^{Yorgun değil aman hilal kaşa vurgunum}

^{ÜÇ KEMERİN DİBEĞİ (Emin Ağanın kızı)}

^{Türküdeki Tevhide yani Emin Ağanın kızı çok güzel bir kızdır. Üçkemerde}

^{Yaşamaktadır. Tevhide’yi bir kez olsun görmeye herkes can atarmış. Öyle ki Üçkemer gençleri ile başkaları arasında çok büyük kavgalar olurmuş.}

^{Sonuçta, bir akşam damın üstünden bir düğünü izlerken, ona ulaşamayan bir kişinin sıktığı kurşunla ölmüştür.}

^{ÜÇ KEMERİN DİBEĞİ}

^{Üç kemerin dibeği, Tevhidem sallar göbeği}

^{Çok sallama göbeği, düşürürsün bebeği}

^{Emin Ağa kızı, hadi yosmam sen yaktın bizi}

^{Üçkemerden geçelim, kuzulara yonca biçelim}

^{Doldur tevhidem kadehi, karşılıklı içelim}

^{Emin Ağa kızı, güzel Tevhidem sen yaktın bizi}

^{Üçkemerin taşları, cıvıldaşır kuşları}

^{Tevhideyi vurmuşlar, yabanın sarhoşları}

^{Emin Ağa kızı hadi yosmam sen yaktın bizi}

^{Üçkemerde yas doldu, Tevhidemize ne oldu}

^{N’olduysa bize oldu, Tevhide ecelsiz öldü}

^{Emin Ağa kızı, güzel Tevhidem sen yaktın bizi}

^{ARABAM TEKER MEKER (Naciyem)}

^{Bu gün unutulmuş olan bu türkü ve oyunu kermesin 2.yılında 22-28 Mayıs 1938 de Kaşıkçı köyü kadınlarının oynadığını ve çok beğeni topladığını biliyoruz.}

^{ARABAM TEKER MEKER NACİYEM}

^{Arabam teker meker Naciye’m}

^{Kaşıkçı’ya kum çeker aman yarim, Kaşıkçı’ya kum çeker}

^{Kaşıkçı’nın kızları Naciye’m}

^{Oynayıpta diz çöker aman yarim, oynayıp da diz çöker}

^{Amanda Naciye’m, canlarım Naciye’m,}

^{Soyunda gir koynuma aman yarim, soyunda gir koynuma}

^{Soyunup da girmezsen koynuma,}

^{Günahlarım boynuna aman yarim, günahlarım boynuna}

^{Arabam teker meker Naciye’m}

^{İçinde gülbeşeker aman yarim, içinde gülbeşeker}

^{Kaşıkçı’nın kızları Naciye’m}

^{Parayı cepten çeker aman yarim, parayı cepten çeker}

^{Amanda Naciye’m canlarım Naciye’m}

^{Soyunda gir koynuma aman yarim, soyunda gir koynuma}

^{Soyunup da girmezsen koynuma}

^{Günahlarım boynuna aman yarim, günahlarım boynuna}

^{Arpa ektim kuytuya Naciye’m}

^{Karar olmaz uykuya aman yarim, karar olmaz uykuya}

^{Herkes varmış uykuya Naciye’m}

^{Biz çekilem kuytuya aman yarim, biz çekilem kuytuya}

^{Amanda Naciye’m, canlarım Naciye’m}

^{Soyunda gir koynuma aman yarim, soyunda gir koynuma}

^{Soyunup da girmezsen koynuma}

^{Günahlarım boynuna aman yarim, günahlarım boynuna}

^{Not: Türkünün farklı söylenişi aşağıdaki gibidir.}

^{Arabam teker meker Naciye’m}

^{Bergama’ya kum çeker aman yarim}

^{Bergama’ya kum çeker}

^{Bergama’nın kızları Naciye’m}

^{Oynar oynar diz çöker aman yarim}

^{Oynar oynar diz çöker}

^{Amanda Naciye’m, canlarım Naciye’m}

^{Oynevede gel bana aman yarim}

^{Oynevede gel bana}

^{Oyneyipte gelmezsen Naciye’m}

^{Günahlarım boynuna aman yarim}

^{Günahlarım boynuna}

^{Arabam teker meker Naciye’m}

^{Kendisi gülbeşeker aman yarim}

^{Kendisi gülbeşeker}

^{Bergama’nın kızları Naciye’m}

^{Aklı baştan çeler aman yarim}

^{Aklı baştan çeler}

^{Amanda Naciye’m canlarım Naciye’m}

^{Oynevede gel bana aman yarim}

^{Oynevede gel bana}

^{Oynayıp da gelmezsen Naciye’m}

^{Günahlarım boynuna aman yarim}

^{Günahlarım boynuna}

^{KARANFİL YALAKLARI}

^{Bergama’da, bayram, hıdrellez, Cuma şölenleri ve kızların kendi aralarındaki eğlencelerinde sıkça oynanan güzel bir oyun ve karanfil üzerine yakılmış türküsü.}

^{Türkünün her satırındaki sözler ikişer kez okunur.}

^{KARANFİL YALAKLARI}

^{Ah aman karanfil yalakları Ah aman karanfilim budama}

^{“ “ Bergama konakları “ “ hiç gelmiyon odama}

^{“ “ Gülsuyunla yıkanmış “ “ göğsündeki gülleri}

^{“ “ Yarimin yanakları “ “ koklatmıyon adama}

^{Ah aman karanfil eker misin Ah aman karanfilim serende}

^{“ “ bal ilen şeker misin “ “ insaf senin nerende}

^{“ “ dünyada yaktın beni “ “ kabahat sende değil}

^{“ “ ahrette çeker misin “ “ sana gönül verende}

^{Ah aman karanfil katar oldu Ah aman karanfilim süt beyaz}

^{“ “ ayrılık beter oldu “ “ biz ayrıyız iki yaz}

^{“ “ askere giden yiğidim “ “ o tatlı dillerini}

^{“ “ gözümde tüter oldu “ “ şimdi de mektupla yaz}

^{Not: Şu dörtlük de söylenmektedir}

^{Ah aman baykuş bakar kovuktan}

^{“ “ sular akar oluktan}

^{“ “ anne ben evlenicem}

^{“ “ korkuyorum soğuktan}

^NACAKOĞLU

^{Olayın yaşandığı yıllarda Bergama’da bir çok kahvehaneler vardır. Bunlar efelere aittir. Bubaç’ın Mustafa efe, Toprakçı’nın Mehmet efe, Arap efe, Koca efe ve Nacakoğlu Hüseyin efenin kahvehanelerinde kendi yandaşları bulunurmuş. Nacakoğlu içlerinde en sert, en kabadayı olanıdır. Ondan çekinen bazı kişiler Narlı zeybek ile Koca efenin Mehmet’i Nacakoğlu’na karşı kışkırtırlar, düşman ederler. Bir gece Nacakoğlu sevdiği Baylan Nazmiye’nin evinden çıktığında pusu kurarak öldürürler. Olay bu kadarla kalmamış ve efenin yandaşları diğerlerine baskın yapıp bir çok ölüme neden olmuşlardır. Nacakoğlu türküsü de bu olaylar üzerine yakılmış ve türkünün eşliğinde bir de zeybek oyunu yapılmıştır.}

^{Öyküyü aktaran Saim Yay, bir zamanlar Bubaç’ın Mustafa efenin olan arasta içindeki Yusuf Ağa’nın kahvesinde olayı dinlediğini söylemiştir.}

^{NACAKOĞLU HÜSEYİN EFENİN TÜRKÜSÜ}

^{Nacakoğlu iner gelir inişten}

^{Dört bir yanı görülmüyor gümüşten}

^{Baylan Nazmiye çelgin düşmüş cümbüşten}

^{İnce bele kemer sıkmış gümüşten}

^{Sürmeler mi çektin ela gözüne}

^{Baylan Nazmiye’m gel otur dizime}

^{Nacakoğlu kahvesini pişirir}

^{Doru atı kişneyerek eşinir}

^{Düşmanları onu bunu şivşirir}

^{Narlı zeybek fişenkliğin devşirir}

^{Sürmeler mi çektin ela gözüne}

^{Baylan Nazmiye’m gel otur dizime}

^{Harputlu çıkmazına durmuşlar}

^{Nacakoğlu’na pusu kurmuşlar}

^{Mehmet ile Narlı zeybek}

^{Nacakoğlu’nu can evinden vurmuşlar}

^{Hiç uyulur mu fitnelerin sözüne}

^{Pusu yakışır mı efeliğin özüne}

^{Kana bulanmış martinlerin kalayı}

^{Böyle dağılır mı efelerin alayı}

^{Narlı zeybek yazık senin şanına}

^{Neden girdin Nacakoğlu’nun kanına}

^{Hiç uyulur mu fitnelerin sözüne}

^{Pusu yakışır mı zeybekliğin özüne}

^{KADIN HALK OYUNLARI TÜRKÜLERİNDEN}

^{ENTARİSİ MAVİLİ VE YÜCELER}

^{Eskiden düğünlerde bunları ve diğer türküleri musevi şarkıcı Baro ve arkadaşları kendi aksanları ile söylerlermiş.}

^YÜCELER

^{Ey yüceler, yüceler, yuva yapar böceler}

^{Hiç aklımdan çıkmıyor, seviştiğimiz geceler}

^{Hayda güzelim oyununa maşallah}

^{Maşallah gelin olur inşallah}

^{Mor şalvarım var benim, bedenime dar benim}

^{Şu karşıda oynayan, ela gözlü yar benim}

^{Haydai güzelim ayağını tek tek bas}

^{Seni seviyom ister öldür ister as}

^{Pencerem ipek perde, perdenin ucu yerde}

^{Güller, sümbüller açar, yarin oynadığı yerde}

^{Haydi güzelim oyununa maşallah}

^{Maşallah gelin olur inşallah}

^{ENTARİSİ MAVİLİ}

^{* Bu türkü de düğünlerde, kız evi eğlencelerinde söylenip oynanmıştır. Herhangi bilinen bir öyküsü yoktur.}

^{Entarisi mavili, nerden aldın kavili}

^{Evvel böyle değildin, şimdi gönlün büyüdü}

^{Aman yele lom yele ley lom}

^{Yandım yele lom yele ley lom}

^{Sarı kurdelem ensiz, sarardım soldum sensiz}

^{Seni dinsiz imansız, nasıl olursun bensiz}

^{Aman yele lom, yele ley lom}

^{Yandım yele lom, yele ley lom}

^{Entarisi al basma, alıp uvara asma}

^{Sen benimsin ben senin, her lafa kulak asma}

^{Aman yele lom, yele ley lom}

^{Yandım yele lom, yele ley lom}

^{KARŞIDAKİ ÇALTILIK (Kadın oyunu)}

^{Karşıdaki çaltılık yale lom aman yale lom}

^{Belinde var altılık yale ley lom...}

^{Gelin bakın oğlanla yale lom aman yale lom}

^{Oynayanlar satılık yale ley lom...}

^{Karşıda fener gelir yale lom aman yale lom}

^{Fitili yanar gelir yale ley lom...}

^{Benim sevgili yarim yale lom aman yale lom}

^{Otada oynar gelir yale ley lom}

^{Bakırçayın çakılı yale lom aman yale lom}

^{Bergama’nın bakırı yale ley lom...}

^{En güzel oynayanı yale lom aman yale lom}

^{Sevdiğinin şatırı yale ley lom...}

^{Bahçelerde bal kabak yale lom aman yale lom}

^{Açılmış tabak tabak yale ley lom...}

^{Bergama’dan kız almak yale lom aman yale lom}

^{Cennetten gül koparmak yale ley lom...}

^{Bergama’nın hanları yale lom aman yale lom}

^{Mavi boya camları yale ley lom...}

^{Benim sevgili yarim yale lom aman yale lom}

^{Öldürüyor canları yale ley lom...}

^{BERGAMA ZEYBEĞİ (Zeybek oyun havası)}

^{Amanda yallah amanda aman Bergama}

^{Bergama kazanda kazan ver bana}

^{Amanda yallah çaktım çaktım almadı}

^{Cavırın gızı sözlerime ganmadı}

^{Amanda yallah tabancası belinde}

^{Cavırın gızı cümle alem dilinde}

^{Amanda yallah aç perdeni bak camdan}

^{Cavırın gızı ben usandım bu candan}

^{Amanda yallah üç metelik beş mangır}

^{Cavırın gızı kollarını sen kaldır}

^{Amanda yallah amanda aman Bergama}

^{Bergama kazanda kazan ver bana}

^{AK ÇEŞMENİN TAŞLARI}

^{Bergama köylerinden birinde yaşayan baygın bakışlı Halime’nin türküsüdür. Türkünün oyunu da kız oyunları arasında yerini almıştır. Ak çeşme ise, bayram, hıdrellez, hasat şenlikleri gibi günlerde halkın toplanıp çeşitli eğlenceler düzenledikleri ak mermerlerden yapılmış çeşmenin adıdır.Türkünün sözleri içinde geçen halkalı şeker, sadece Bergamada’da yapılan ortası delikli şekerdir. Eskiden nişan tepsisi içinde yer alan çerezle birlikte bu şekerde dünür evine gidermiş. Çerezin ise en makbulu tabi ki kozak fıstığıdır.}

^{Ak çeşmenin taşları baygın Halimem, cıvıl cıvıl kuşları}

^{Halkalı şeker çam fıstık baygın Halimem, gara gara gaşları (2 defa)}

^{Vardım çeşme başına baygın Halimem, yazı yazdım daşına}

^{Gızlar gelsin okusun baygın Halimem, akıl goysun başına (2 defa)}

^{Ak çeşme güne bakar baygın Halimem, suları boşa akar}

^{Senin gara gaşların baygın Halimem, bilsen ne canlar yakar (2 defa)}

^{Dama çıkma baş açık baygın Halimem, arpalar gara gılçık}

^{Bende gönlün var ise baygın Halimem, al bohçanı yola çık (2 defa)}

^{BERGAMA EFESİ (Kahramanlık türküsü)}

^{Savaş tarihinde ünlüdür adın}

^{Güzel Bergama’nın yiğit efesi}

^{Gök gibi gürledin, şahlandı atın}

^{Dindi her tarafta baykuş nefesi}

^{Binbir dağ çiçeği başta çemberin}

^{Oyalar işleyen o dilberlerin}

^{Kimisi genç kızdır, kimisi gelin}

^{Sana destan düzer Kozak deresi}

^{Düşman derse aman aman dur efe}

^{Elini öpeyim durma vur efe}

^{Savur kurşununu gitsin hedefe}

^{Sönsün melunların zafer hevesi}

^{Güzel Bergama’nın yiğit efesi}

^{KALENİN BEDENLERİ}

^{Kalenin bedenleri, çevirin gidenleri}

^{Ah ne güzel baş bağlıyor, Bergama güzelleri}

^{Öldürdün beni, gül idim soldurdun beni}

^{Kalenin karşısına, gün doğar karşısına}

^{İnsan böyle yapar mı, ah kapı bir komşusuna}

^{Öldürdün beni, gül idim soldurdun beni}

^{ÇEKİRDEKSİZ}

^{* Bağ bozumu günlerinde “şarapma şenliğinde” yani pekmez kaynatımlarında söylenir ve oynanırdı.}

^{Bağlarım çekirdeksiz bağlarım}

^{Bağlarım gece gündüz ağlarım}

^{Bağına kule yapsana}

^{Pencereden baksana}

^{Sana dünür geliyor}

^{Liraları taksana}

^{Bağlarım çekirdeksiz bağlarım}

^{Bağlarım gece gündüz ağlarım}

^{Bağına kule yapıver}

^{Pencereden bakıver}

^{Bana dünür geliyor}

^{Evde yoklar deyiver}

^{Bağlarım çekirdeksiz bağlarım}

^{Bağlarım gece gündüz ağlarım}

^{Asmayı daldırayım}

^{Üzümü bandırayım}

^{Evetleme nazlı yar}

^{Annemi kandırayım}

^{AL BASMA}

^{*Söyleniş tarihi çok eski olan bu türkü, düğünlerde, kız evi eğlencelerinde söylenip, oynanırdı.}

^{Al basmadan şalım var, aman yele yele lom}

^{Suya giden yarim var, yele lom}

^{Al oğlan sevdiğini, aman yele yele lom}

^{Bu dünyada ölüm var, yele lom}

^{Zeytin yağ şişesini, aman yele yele lom}

^{Kaldır yarim akmasın, yele lom}

^{Gözlerine tembih et, aman yele yele lom}

^{Başka yare bakmasın, yele lom}

^{Bergama’nın kalesi, aman yele yele lom}

^{Taştandır yıkılmıyor, yele lom}

^{Ben bugün yari gördüm, aman yele yele lom}

^{Hiç canım sıkılmıyor, yele lom}

^{Avlunun ortasında, aman yele yele lom}

^{Kına kardım tasında, yele lom}

^{Bergama yıkılmasın, aman yele yele lom}

^{Yarim var ortasında, yele lom}

^{SUCAHLIYI BASTILAR (Dağıstanlı Ali Efe)}

^{Dağıstan köyü, Ayazköy ile Dündarlı köyü arasındaki arazide Kafkaslardan gelen kişilerce kurulmuş bir köydür. Ali efe bu köyde doğup, büyümüştür.}

^{Türkünün öyküsünü zamanın jandarma çavuşlarından, operasyona da katılan Sadrettin Yalçın, Av. Haluk Ökeren’e anlatmıştır.}

^{Ali efe, mert, dürüst, cesur bir gençtir. Cumhuriyet öncesi hükümet zaptiyeleriyle köyde çıkan bir mesele yüzünden tartışır. Köylünün önünde zaptiyelerin itip kakmasından gururu kırılan Ali, eline geçirdiği bir silahla pusu kurarak zaptiyeleri vurur. Silahlarını ve fişeklerini alıp Sucahlı dağlarına kaçar. Kapu kayalar denen mevkiye yerleşir. Padişah hükümeti yakalamak için çalışır fakat başarılı olamazlar. Önce İzzet sonrada başkaları yanına yandaş olarak gelir ve Ali, artık Ali efe olarak anılmaya başlanır. Fakat bu adamlar civar köylere iyi davranmazlar. Bu durum köylüleri Ali’den soğutmaya başlar.}

^{Cumhuriyetin ilanından sonra hükümet, onun gibilere af çağrısında bulunur. Fakat Ali efe çağrıya uymadığı gibi güvenlik güçlerine de ateş açar. Bunun üzerine İzmir valisinin de bulunduğu bir operasyon sonucu Ali efenin ölüsü şehirde bir ağaca asılmış daha sonrada hükümet binasının çevresindeki parmaklıklara bağlanmıştır.}

^{GÖKÇE KARGA}

^{Diğerleri olduğu gibi bu öykü de Halkevi eski başkanlarından Av. Haluk Ökeren’nin tuttuğu notlardan alınmıştır. Anlatan; Belediye emekli nikah memuru THM öğretmeni Hüseyin Ayalp’dir.}

^{Bergama yöresine yerleşen göçerlerden bazıları kıl çadırlarda yaşarken öykümüzün geçtiği aşiret, hayıt ve söğüt dallarından ördükleri çitlerin içini ve dışını yağlı çamur ve saman tozları ile kardıkları harçla sıvarlarmış. Üstünü de çavdar sapları ile kapladıkları evlerde yaşarlarmış. Ayrıca nakliye işlerinde kullanmak üzere kağnı arabalarının üzerine de çitten damperler örerlermiş. Bugün Çitköy olarak bildiğimiz çitçiköy halkı şimdiki yerleşim alanını mera olarak kullanmışlar.}

^{Gökçe karga, siyah tüylerinin yanı sıra mavi, yeşil ve sarı tüylerle süslü bir kuştur. Genelde servi ağaçlarında barınır.}

^{Bin dokuz yüzlü yılların başlarında Çitköyde namı köylerden şehirlere taşmış güzeller güzeli Zahide adında bir kız yaşarmış. Zahide ile sözünün eri, güçlü kuvvetli, yakışıklı Halil İbrahim birbirlerini çok severlermiş. Zahide’yi isteyen çokmuş ama Halil İbrahim’den çekinirlermiş. Bir gün kızlar hep birlikte köyün çıkışındaki çamaşırlıktayken Zahide’yi kaçırmak isterler. Bunu duyan Halil İbrahim gelirken yolda kurulan pusuda can verir. Zahide kurtulur fakat Halil İbrahim ölür. Adına yakılan türkü şöyledir.}

^{Not: Sn. Şamil Kutlu, Halil İbrahim’i vuranların ova köylerinden bir grup olduğunu aktarmıştır.}

^{GÖKÇE KARGA}

^{Gökçe karga olaydım}

^{Servilere konaydım}

^{Gelip geçen yolculardan}

^{Ben Zahidemi soraydım}

^{Servide kuru dal var}

^{Göbekten kaydı şalvar}

^{Halibram oğlanı vurdular}

^{Gayri Allah’a yalvar}

^{Zaydem sana ne oldu}

^{Gül benzin birden soldu}

^{Tez gelin jandarmalar}

^{Halibram oğlan vuruldu}

^{Avlunun ortasında}

^{Mor mintan arkasında}

^{Halibram oğlanı vurdular}

^{Çitköyün ortasında}

^{Tesbihimin mercanı}

^{Mor şişenin fincanı}

^{Mevlam övmüş yaratmış}

^{Zaydem gibi bir canı}

^{KIRMIZI BUĞDAY}

^{Bergama ve yöresi Yunan işgali altındayken Yunan askerleri, köylünün elindekini, tarlasındakini alır gider, ancak tohumluk kadar zahire bırakırmış. Köylüler de tarladaki başak tanelerini toplar, harman yerlerinin süprüntülerini temizler, öğütürmüş.}

^{Alibeyli Köyünden Arap Ali Osman Efe, Yunan ambarlarını basıp, zahireleri köylülere dağıttığı için Yunan askerleri efeden korkar, çekinirmiş.}

^{Bir gün, Göçbeyli, Kadıköy, Bölcek’deki Yunan birleşip, Ayasköy’den de makineli tüfek alarak efenin geçeceği yola pusu kurarlar. Bu sırada Alibeyli Köyünden, Bölcek’e Cuma namazına giden Ali Osman Efe yolda, tozlu, topraklı buğdaylarla dolu heybesini, güçlükle taşıyan bir kadıncağız görür. ‘Hala, bende sizin köye gidiyorum, ver hele heybeni kapına kadar götürüvereyim’ der ve heybeyi omuzladığı gibi yürümeye başlar. Tam Sarıcalar Köyünden akan dereye geldiğinde Ali Osman Efenin üstüne ateş açılır. Yaralanmasına rağmen kendisini bir mısır tarlasına atan efe birkaç yunanlıyı da vurur. Yaşlı kadın da,üzülerek dökülen buğdaylarını toplar ve Bölcek’e giderek olayı anlatır, köy halkı hemen efeyi aramaya çıkarlar fakat efe, Cingedeki arkadaşlarının yanına gitmeyi başardığı için onu bulamazlar. Ararlarken içlerinden biri efenin kanına bulanmış buğday tanelerini alır üstlüğünün içine koyar. Ekim zamanı gelince de tarlanın bir köşesine bu kanlı buğdayları eker. O yıl tarlanın köşesine ekilen buğdaylar öyle güzel olmuş, öyle büyümüş ki hatta renklerinin de kıpkırmızı olduğu rivayet edilir.}

^{ABACILAR İNİŞİ}

^{Halk türküleri öğretmeni Aloğlu İsmail Efe, Beyin Salih ve Ahmet Dimdan türkünün öyküsünü Ali İhsan Güngül’e anlatmışlardır.}

^{Eskiden Şadırvan Cami karşısında Ekin Loncasının yanında aba dokuyan esnafa ait bir iş hanı vardır. Orta doğunun en iyi abalık kumaşı Bergama’da ve bu handa dokunmaktaydı. Onların içinde de en iyisi Gücüğün Mehmet Emin’in torunu Hakkı oğlandır. Viran kapıdan Şadırvana inen caddeye de ‘Abacılar inişi’ denmektedir.}

^{Türküde adı geçen Hakkı oğlan yakışıklı bir gençtir. O geçerken tüm kızlar, pencerelere, cumbalara koşar onu seyrederlermiş. Hatta ahenk yerlerinde bir oyuna kalksa da görsek denirmiş. Mevlüde ise Çukurbağ’da oturan Hakkı oğlana aşık bir kadındır. Öyle ki Mevlüde terzi dükkanının karşısına geçer saatlerce oradan ayrılmazmış.}

^{İsmail Hoca ve arkadaşları Müsella bayırında (Müsella bayırı, Viran kapının yanındaki tepenin adıdır.) sofra kurup otururlar, saz çalıp türkü söyleyerek eğlenirlermiş. Yine böyle bir gün eğlenirken, içlerinden biri yokuşu gösterek ‘Abacılar inişi’ diye sazın teline vurur. Diğeri ise ‘Saatımın gümüşü’ diye devam eder. İsmail Hoca’da ‘Hiç aklımdan çıkmıyor Gaymak Mevlüdem Hakkı oğlanın sevişi’ deyince de türkünün girişi ortaya çıkıverir. Hoşlarına gider, gülerler, birkaç kez daha tekrar edip arkasını getirirler.}

^{Bugün türkünün söyleniş şeklinde bazı müstehcen sözler çıkarılmıştır. Hakkı oğlan da halk arasında efendiliği ile tanınan, sevilen bir kişi olduğundan onun adı da ‘Ak oğlan’ olarak değiştirilmiştir.}

^{FERİZLER ARGINI ATLAYAMADIM}

^{Araştıranlar; Turgut Tedik, Halk eğitim müdürü Hidayet Güngör ve Ali İhsan Güngül. O yıllarda Ferizler’de okul müdürlüğü yapan Bergamalı Ayhan Öztekin’in yardımlarıyla Kara Ali’nin dedesinden dinlemişlerdir. Olayı bizzat izleyen Kara Ali’nin dedesi ağanın adını açıklamak istememiştir.}

^{Köyün zengin ağalarından birinin yanında kahyalık yapan Paşaköy’lü Ali ile ağanın güzel kızı Cemile birbirlerini severler. Ancak ağa bu olaya karşı çıkar ve Ali’yi kovar, iyice sinirlenen ağa kızını da hırpalar. Fakat gençlerin birbirlerine olan aşkı bitmez, devam eder. Ağa bu sefer son çareyi Ali’yi ortadan kaldırmakta bulur. O sıralarda yörede nam salmış Örenli köyünden Yusuf efe, (Örenlili Yusuf) ağanın evine gelir, ağırlanırmış ve kahya Ali de hizmette bulunurmuş. Yine ağanın evinde olduğu bir gün Yusuf efe, Ali’yi göremeyince nerede diye sorar. Ağa hemen bir şeytanlık düşünerek ‘sorma efem, sorma. O sütsüz benim biricik kızıma göz koymuş. Kovaladım, dövdürdüm buna rağmen peşini bırakmıyor. Hatta bir keresinde seni Yusuf efeye şikayet ederim dediğimde...efe, dilim varmıyo ama sana da çok kötü küfürler etti’ deyince, Yusuf efe kızanlarına ‘ilk gördüğünüz yerde o itin işini bitirin’ der.}

^{Günlerden bir gün Ali, birkaç davarıyla birlikte çit köyü ile ferizler arasında meşeli bayırdadır. Uzaktan Ali’yi gören Yusuf efenin kızanları ona seslenirler. Ali de onlara doğru yönelince açtıkları ateşle orada öldürürler.}

^{Bu olayı babasının yaptırdığını öğrenen Cemile de Ali’nin vurulup dibinde öldüğü meşe ağacına kendisini asarak yaşamına son verir.}

^{İşte güzel Cemile ile Kahya Ali arasındaki bu tertemiz duygu yürekler yakar olmuş. Çok geçmeden adlarına şu türkü yakılmış.}

^{Ferizler argını atlayamadım Ferizler başından eğildim,geçtim}

^{Fişenklerim döküldü, toplayamadım. Dört yanımdan kurşunlanıp,}

^{Dostlar düşman olmuş, anlayamadım Yığıldım,düştüm}

^{Amanın da efeler amanın Herkes düşmanmış}

^{Öldürmen beni Ben buna şaştım}

^{Güzel de Cemilenin yoluna Amanın da efeler amanın}

^{Soldurman beni. Öldürmen beni}

^{Bir ağanın sözüyle}

^{Soldurman beni.}

^{Gide gide Bir meşeye dayandım.}

^{Her yerimden kurşunlandım.}

^{Kana bulandım.}

^{Cemilem ele kaldı,ben ona yandım.}

^{Amanın da efeler amanın}

^{Öldürmen beni.}

^{Güzel de Cemilemin yoluna}

^{Soldurman beni.}